Podstawowe informacje

Powiat Szydłowiecki położony jest w południowej części województwa mazowieckiego i graniczy z województwem świętokrzyskim. W jego skład wchodzi 5 gmin (Szydłowiec, Chlewiska, Jastrząb, Mirów, Orońsko) i 88 sołectw. Stolicą powiatu jest miasto Szydłowiec położone przy drodze krajowej E-7 Warszawa – Radom – Kraków.

Powierzchnia powiatu wynosi 450 km², a liczba ludności przekracza 40 000 mieszkańców (stan na 31.12.2012 r.). Sieć osadniczą tworzą: miasto Szydłowiec  i 96 miejscowości wiejskich. O specyfice tego terenu świadczy urozmaicony krajobraz: od wzgórz i wzniesień Wyżyny Kielecko-Sandomierskiej na południu po Równinę Radomską na północy, z rezerwatami i pomnikami przyrody oraz obszarami krajobrazu chronionego. Większość obszaru leży w zlewisku rzeki Szabasówki (dopływu Radomki), której ramiona – wschodnie i zachodnie – łączą się koło Zaborowia.

Występujące tu surowce były przedmiotem eksploatacji i obróbki jeszcze w epoce kamienia (krzemień), w średniowieczu i w okresie nowożytnym (piaskowiec, rudy żelaza). Ośrodki ich wydobycia i przetwarzania liczyły się w potencjale gospodarczym Staropolskiego Okręgu Przemysłowego. Bogate tradycje kamieniarskie (kontynuowane po dzień dzisiejszy) i hutnicze wyróżniają powiat w skali kraju, a zabytkowa huta żelaza w Chlewiskach  jest unikatem w skali europejskiej. Tradycje te utrwaliły nazwy miejscowe, np.: Ruda, Kopalnia, Kuźnia, Kuźnica, Huta, Hucisko, Goworek (od: gwarek = górnik), Piece (wapienniki), Tracze (tartak), Budki i Majdanki (osady śródleśne), a także figury św. Barbary stawiane przez górników swej patronce.

Obiekty dawnego górnictwa kamiennego (łomy piaskowca) wraz z interesującymi odsłonięciami i formami morfologicznymi są wykorzystywane w edukacji przyrodniczej i kulturowej.

Przejawem wysokiego poziomu kultury materialnej i rzemiosła były produkowane w Szydłowcu od 4. ćwierci  XIX w. po rok 1939 sławne bryczki, a w okresie międzywojennym nadwozia do samochodów, które jeździły w Warszawie jako pierwsze w Polsce taksówki.

Sięgające średniowiecza tradycje rzemiosła i handlu są kontynuowane po dzień dzisiejszy, choćby w formie wyrobów ze szkła i ceramiki oraz cotygodniowych targów, również w działalności Cechu Rzemiosł Różnych w Szydłowcu.

Pozostałościami bogatej historii powiatu są historycznie ukształtowana struktura przestrzenna i bogate zasoby dziedzictwa kulturowego. Najcenniejszym i najlepiej zachowanym  dziełem architektury i sztuki jest późnogotycki kościół pw. św. Zygmunta w Szydłowcu.

Oryginalnym dziełem jest też, wielokrotnie niszczony i restaurowany, późnorenesansowy ratusz szydłowiecki i stojący przed nim pręgierz – świadek staropolskiego prawa. Również zamek – tętniące dzisiaj życiem Szydłowieckie Centrum Kultury i siedziba unikatowego w Polsce Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych. Cenne zabytki architektury i sztuki znajdują się także w Chlewiskach. Są to: najstarszy w powiecie XIII – wieczny kościół, przebudowany i wyposażony w XVI-XVII w. oraz otoczony krajobrazowym parkiem nowożytny dwór.

Przykładem romantycznej rezydencji jest odrestaurowany zespół dworski w Orońsku, w którym mieści się ogólnopolskie Centrum Rzeźby Polskiej – instytucja kultury z ośrodkiem pracy twórczej dla rzeźbiarzy i stałą galerią współczesnej rzeźby.

Spośród miejsc historycznych na uwagę zasługują upamiętnione miejsca starć i potyczek w czasie powstania styczniowego w 1863 r. w Szydłowcu, Stefankowie i Krogulczy Mokrej, a z okresu II wojny światowej – walk pod Szydłowcem we wrześniu 1939 r. oraz tragicznej pacyfikacji wsi Skłoby w kwietniu 1940 r. Ważne miejsce pośród cmentarzy wyznaniowych zajmują: cmentarz rz.-kat. w Chlewiskach, z grupą unikatowych nagrobków żeliwnych wykonanych w miejscowych odlewniach, oraz cmentarz żydowski w Szydłowcu, należący do największych w Polsce nekropolii mozaistów, liczący ponad 3100 kamiennych nagrobków-macew o oryginalnej symbolice.