Gmina Orońsko

Urząd Gminy w Orońsku
ul. Szkolna 8
26-505 Orońsko

Sekretariat
tel.: 48 618 59 00
fax: 48 618 59 59

e-mail: gmina@oronsko.pl
Internet: www.oronsko.pl

Powierzchnia - 81,91 km kw.
Liczba mieszkańców - 5 921 osób (stan na 31.12.2012 r.)
Liczba sołectw - 19

Nazwa miejscowości liczącej sobie około 600 lat, ukształtowała się od staropolskiego wyrazu „orane” - miejsce nadające się do orania. Pierwsza informacja na temat nazwy miejscowości pochodzi z "Księgi beneficjów diecezji krakowskiej" napisanej w latach 1470-1480 przez Jana Długosza. W dziele tym użył on nazwy Orańsko. Kolejne nazwy wsi to Oranysko (1508) i Oransko (1569) użyte przez Adolfa Pawlińskiego w publikacji "Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym ujęta". Pomiędzy tymi nazwami, w 1566 roku w "Rejestrze podymnego starostwa radomskiego" pojawiła się nazwa Oranisko. Kolejna forma nazwy miejscowości to Orońsk. Używał jej często Franciszek Ksawery Christiani, a takżeJózef Brandt. Była również stosowana w dokumentach, wydawnictwach urzędowych oraz poważnych publikacjach naukowych. Nazwy Orońsko po raz pierwszy użył Franciszek Siarczyński pod koniec XVIII wieku w "Opisie powiatu radomskiego". Dzisiejsza nazwa występowała także w wydawnictwach i drukach urzędowych XIX i XX wieku. Oficjalne potwierdzenie administracyjne uzyskała w pierwszym spisie miejscowości, którym była "Tabela miast, wsi i osad Królestwa Polskiego " z 1827 roku.

Zabudowa wsi Orońsko zajmowała początkowo tereny nisko położone, w pobliżu stawów. W 1829 r. majątek gminy przejął w wieczysta dzierżawę a następnie w 1834r. nabył na własność Franciszek Ksawery Christiani - polski inżynier, pionier budowy dróg bitych w Królestwie Polskim. Przeniósł on zabudowę wsi na wyżej położone tereny, wzdłuż nowej drogi wiejskiej prostopadłej do traktu krakowskiego, którego Christiani był projektantem. Uporządkował też we wsi inne drogi, które obsadził drzewami i zbudował uzdatnione ujęcia wody tzw. Wodociągi dla Orońska i Krogulczy Suchej oraz park i ogrody.

Orońsko często zmieniało swoich właścicieli. Jako pierwszego wymienia się Andrzeja Starościńskiego, następnie Jakuba Starosielskiego. W 1802 r. dobra szydłowieckie, w skład których wchodziło Orońsko nabyła Anna z Zamojskich Sapieżyna odsprzedając je w 1828 roku skarbowi Królestwa Polskiego. Po Powstaniu Styczniowym wdowa po Chrystianim sprzedała majątek Wojciechowi Kalinowskiemu. W 1869r. dobra (Orońsko z Krogulczą i Chronówek) kupiła Helena z Wojciechowskich Pruszakowa, żona Józefa Brandta (1841-1915), malarza, wybitnego przedstawiciela nurtu batalistycznego w malarstwie II połowy XIX wieku. Dzięki niemu dwór w Orońsku stał się ośrodkiem życia kulturalnego, w którym bywało i pracowało wielu malarzy m.in. Julisz Kossak, bracia Gierymscy, Władysław Szerner. W ciągu prawie 40 lat związku Orońska z Brandtem majątek został oddłużony i rozbudowany, przeprowadzono rozległe prace melioracyjne, wybudowano sieć stawów hodowlanych. Znaczne straty materialne poniosło Orońsko w czasie I wojny światowej - zrabowane zostały dzieła sztuki jak i cenne przedmioty codziennego użytku. Po śmierci malarza dobra orońskie zostały znowu zadłużone i wystawione w 1934r. na licytację, na której nabył je Andrzej Daszewski, wnuk malarza. W 1942r. Niemcy wysiedlili z Orońska rodzinę Daszewskich, w 1945 majątek przejął skarb państwa. W części majątku, po wyłączeniu działek dla służby folwarcznej i miejscowych chłopów, utworzono Państwowe Gospodarstwo Rybackie, w 1969r. wydzielono z niego 12 hektarów gruntów z parkiem zabudową podworską z przeznaczeniem na ośrodek kultury.

Od 1981 r. na terenie zabytkowego zespołu, w odtworzonych wnętrzach XIX-wiecznego pałacu Brandta ma swoją siedzibę Centrum Rzeźby Polskiej opirające swoją działalność na stupięćdziesięcioletniej tradycjach artystycznych i kulturalnych zapoczątkowanych założeniem przez słynnego malarza Józefa Brandta „Wolnej Akademii Orońska”.